Føroyska málnevndin fer í luftina í vetur. Vit fara nú í vetur at hava eina stutta málsending í morgunsendingini millum klokkan 8 og 9. Hesin máltáttur verður heilt stuttur – um ein minutt til longdar.
Málnevndin er fegin um at fáa henda møguleika,…
Máltáttur
Hetta er tilfar úr máltátti, sum Málnevndin skipaði fyri í Útvarpi Føroya vetrarhálvuna 1999-2000.
Fjølmiðlarnir (Jógvan í Lon Jacobsen)
Útgivið tann: 31.01.2014
Føroyskt er eitt vakurt mál. Hugsa bara um øll sjálvljóðini og kanska serliga tvíljóðini; og føroyskt er eitt livandi mál. Tað verður nýtt í flestøllum lívsins viðurskiftum í Føroyum, og tað er eitt gott tekin. Men tann nýggja tíðin við fjølmiðlum, m…
Les meira »
Spísiborð - matborð (Jógvan í Lon Jacobsen)
Útgivið tann: 30.01.2014
Eg haldi, at lýsingarnar í sjónvarpinum eiga at vera á føroyskum. Tað kann ikki vera rætt, at ein almennur føroyskur fjølmiðil skal venda sær til føroyskarar hyggjarar og lesarar á einum øðrum máli enn føroyskum. Tann tíðin er farin. Vit síggja stund…
Les meira »
Nøvn á handlum – Hon og hann (Jógvan í Lon Jacobsen)
Útgivið tann: 29.01.2014
Nøvn elva mangan til hart kjak millum manna, og tað er sjálvandi í fínasta lagi. Eg veit væl, at nøvn ikki altíð fylgja bendingarreglunum, sum annars eru galdandi fyri føroyskt, men fyri tað kunnu vit gera viðmerkingar til tað. Vit hoyra mangan lýsin…
Les meira »
Reglur (Jógvan í Lon Jacobsen)
Útgivið tann: 28.01.2014
Mangt av tí, sum verður tikið fram her, hevur verið frammi fyrr, t.d. í Orðafari, sum er málgagnið hjá málnevndini. Orðið regla hevur mangan verið havt á lofti.
Regla kann vera ein linja ella ein strika, men tað kann eisini merkja viðtøka ella reglug…
Les meira »
Regla kann vera ein linja ella ein strika, men tað kann eisini merkja viðtøka ella reglug…
Alnót (Marius Staksberg)
Útgivið tann: 27.01.2014
Internetið er sum kunnugt eitt teldunet, sum fatar um allan heimin, og tað liggur eisini í sjálvum orðinum internet. Tað er sera hent, og hóast tað er eitt rættiliga nýtt fyribrigdi, er tað longu vorðið partur av gerandisdegnum hjá mongum. Men øll ty…
Les meira »
Teldubræv (Marius Staksberg)
Útgivið tann: 26.01.2014
Um somu tíð sum vit hava fingið internetið, ella alnetið, hava vit eisini fingið teldupost. Og við telduposti senda vit skrivlig boð til onnur og fáa skrivlig boð frá øðrum á líknandi hátt, sum vit fáa og senda skrivlig boð við "vanligum" posti. Tílí…
Les meira »
Tilhangari (Marius Staksberg)
Útgivið tann: 25.01.2014
Í morgun fari eg, eftir áheitan frá einum lurtara, at nevna eitt útlendskt orð, sum vit hoyra javnan, við hvørt eisini í fjølmiðlunum, men har vit hava eitt gott, og eisini vanligt, føroyskt orð at seta ístaðin. Talan er um orðið tilhangari, sum sjál…
Les meira »
Fýrati (Marius Staksberg)
Útgivið tann: 24.01.2014
Ávirkanin, sum danskt hevur havt á føroyskt, hevur, sum øll vita, verið stór. Eitt dømi er tann vanliga teljiskipanin, har tíggjararnir koma eftir einararnar, eitt núfimm og fjøruti heldur enn eldri fjøruti fimm ella fjøruti og fimm. Og saman við tel…
Les meira »
Veðurlag (Marius Staksberg)
Útgivið tann: 23.01.2014
Orðini veður og veðurlag merkja hvørt sítt, hóast samband sjálvandi er ímillum tey. Vit kunnu eitt nú siga: "Veðrið er gott í dag," men tað er lítið skil í at siga: "Veðurlagið er gott í dag." Veðrið er tað, sum er galdandi ta einstøku løtuna ella st…
Les meira »
Samsvar (Jeffrei Henriksen)
Útgivið tann: 22.01.2014
Í málrøkt leggja vit m.a. dent á at varðveita málsliga bygnaðin, so at smámunir í meiningini verða varðveittir eitt nú í bending.
Til dømis eigur vanliga at vera samsvar millum setningsliðir, sum onkursvegna hoyra saman. Heldur enn at tveita endinga…
Les meira »
Til dømis eigur vanliga at vera samsvar millum setningsliðir, sum onkursvegna hoyra saman. Heldur enn at tveita endinga…
Talsamsvar (Jeffrei Henriksen)
Útgivið tann: 21.01.2014
Málsligt samsvar plagar at vera, tað sama hvat merkingin er.
'Ein manning' er eintalsorð, hóast fleiri skulu til at manna hana. So hóast vit siga, sum rætt er, at teir ella tær hava fingið steyp, so eitur tað, at "manningin hevurfingið steyp."
'Føroy…
Les meira »
'Ein manning' er eintalsorð, hóast fleiri skulu til at manna hana. So hóast vit siga, sum rætt er, at teir ella tær hava fingið steyp, so eitur tað, at "manningin hevurfingið steyp."
'Føroy…
Samtøkunøvn (Jeffrei Henriksen)
Útgivið tann: 20.01.2014
'Fleiri fólk í húsi' eru eitt 'hýski'.
Men ofta verður tikið soleiðis samanum, at fleiri verða umrødd sum ein bólkur við sama heiti fyri bólkin, sum fyri tey einstøku: allir seyðirnir eru allur seyðurin,øll fólkini eru alt fólkið.
Soleiðis nevndir…
Les meira »
Men ofta verður tikið soleiðis samanum, at fleiri verða umrødd sum ein bólkur við sama heiti fyri bólkin, sum fyri tey einstøku: allir seyðirnir eru allur seyðurin,øll fólkini eru alt fólkið.
Soleiðis nevndir…
Umsagnarliður (Jeffrei Henriksen)
Útgivið tann: 19.01.2014
Eyðskildur munur skuldi verið á merkingini, um sagt verður "Eg skal stuðla tær sum ein góður politikari" ella "Eg skal stuðla tær sum einum góðum politikara". Í fyrra førinum var tað rímiliga tann, ið soleiðis segði, ið helt seg vera so góðan.
Einaf…
Les meira »
Einaf…
Tað, hetta, hatta (Jeffrei Henriksen)
Útgivið tann: 18.01.2014
"Einaferð var tað ... " Soleiðis byrjar so mong søgan; og tað er eisini at vænta, at tá ið orðið 'tað' stendur í eintali, so stendur eisini sagnorðið 'var' í eintali. Men her er kortini so, at stendur tað umrødda, ið var ella er, í fleirtali, so er r…
Les meira »
Ytri banki og Eystari landsrættur (Jógvan í Lon Jacobsen)
Útgivið tann: 16.01.2014
Verið stolt av føroyskum! Vit eiga eitt ríkt føroyskt móðurmál. Útlendingar, sum koma higar, undrast stórliga á, at eitt so fáment mál sum føroyskt hevur klárað at varðveitt síni gomlu eyðkenni, hóast mangan lá vátt undir føti. Men framtíðin kemur ik…
Les meira »
Yvir fyri > fyri blaðnum; til + hvørsfall (Jógvan í Lon Jacobsen)
Útgivið tann: 15.01.2014
Tað er ein dygd at duga væl at orða seg, og almennir persónar, sum málbera seg væl og fyndugt, áttu at fingið viðurkenning ella virðisløn fyri tað.
Dimmalætting skrivaði herfyri, at løgmaður váttar yvir fyri blaðnum. Hetta er beinleiðis donsk orðing.…
Les meira »
Dimmalætting skrivaði herfyri, at løgmaður váttar yvir fyri blaðnum. Hetta er beinleiðis donsk orðing.…
Danskar lýsingar í føroyskum bløðum (Jógvan í Lon Jacobsen)
Útgivið tann: 14.01.2014
Opni Dimmalætting fríggjadagin 5. November. Ovast á triðju síður stendur: Vi sælger ikke bare produkter til jubilæumspriser. Og niðast stendur: de gode råd gør forskellen. Hetta er ein heilsíðulýsing í einum føroyskum blað í 1999. À donskum úr enda í…
Les meira »
Ilt er at binda hund við smørleyp (Jógvan í Lon Jacobsen)
Útgivið tann: 13.01.2014
Mangan hoyra vit politikarar taka til, at tað er sum at lata revin ansa gæsnum. Orðatakið er danskt í føroyskum hami. Vit hava eitt føroyskt orðatak, sum sigur akkurát tað sama: Ilt er at binda hund við smørleyp, sum gamaní er frá eini farnari tíð, m…
Les meira »
Taka hædd fyri > leggja uppfyri (Jógvan í Lon Jacobsen)
Útgivið tann: 12.01.2014
Eitt, sum tíðindafólk og politikarar mangan siga, er at taka hædd fyri onkrum: taka hædd fyri prísvøkstri, lønarvøkstri o.s.fr. Her hava vit ta føroysku orðingina at leggja upp fyri. Vit kunnu leggja upp fyri streymin, sum er tann ítøkiliga merkingin…
Les meira »
Kervi (Marius Staksberg)
Útgivið tann: 12.01.2014
Orðið kervi er gamalt orð, sum merkir 'eitt lítið bundi av stør, sum er flættað saman í ovara enda'. Í dag munnu fá kenna orðið við hesi merkingini, men heldur við nýggju merkingini 'skipan'. Samansetingar við -kervi eru eitt nú sólkervi við somu mer…
Les meira »
Hurð og dyr (Marius Staksberg)
Útgivið tann: 11.01.2014
Tvey orð, sum ofta koma í bland, eru hurð og dyr. Samband er eisini ímillum tey, men tey hava kortini ymiska merking. Dyr er inngondin til hús og rúm, meðanhurð er plátan í durunum, sum vanliga gongur á hongslum. Vit lata sostatt hurðina upp, tá ið v…
Les meira »
Hjá fyri á og í (Marius Staksberg)
Útgivið tann: 10.01.2014
Tá ið talan er um eitt nú ognarviðurskifti, brúka vit ofta fyrisetingarliðir við hjá, t.d. bilurin hjá Hanusi og bókin hjá Karini, men eisini tá ið talan ikki beinleiðis er um ogn, t.d. hugsanin hjá Hanusi ella fyrimyndin hjá Karini. Men í sambandi v…
Les meira »
Naggatódn (Marius Staksberg)
Útgivið tann: 09.01.2014
Orðafelli eru fastar orðingar, sum ofta lýsa hendingar í gerandisdegnum, og sum eru fluttar yvir á onnur viðurskifti, har einhvør líkskapur er. Tílík orðafelli eru ofta gomul, og tí er eisini skjótt, at misskiljingar koma fyri, tí myndirnar stava man…
Les meira »
Røkka ella støkka (Marius Staksberg)
Útgivið tann: 08.01.2014
Tað er vanligt, at orðafelli verða lánt úr einum máli í annað, sbr. ein dropi í havinum, sum eisini finst í donskum: en dråbe i havet og í enskum: a drop in the ocean. Men tá ið vit hava orðafelli frammanundan í málinum, sum byggja á heimliga grund,…
Les meira »
Burturúrløga (Jeffrei Henriksen)
Útgivið tann: 07.01.2014
Tað, sum einaferð er nevnt við navni, er rímiligt ikki at skula nevna beinan vegin aftur í umrøðuni. Heldur enn at siga "Hon tók bógvin og skar bógvin sundur," nýta vit seinnu ferð fornavnið 'hann': "Hon tók bógvin og skar hann sundur". Men mangan er…
Les meira »
Atdráttur (Jeffrei Henriksen)
Útgivið tann: 06.01.2014
Nú taka vit sum dømi setningin: "Maðurin fór út at spáka við konu síni og børnum sínum."
Hetta kunnu vit rímiliga stytta til "við konu og børnum sínum." Men málsliga er so, at fleirtalssniðið 'sínum' fatar bert um børnini og telur ikki konuna við íf…
Les meira »
Hetta kunnu vit rímiliga stytta til "við konu og børnum sínum." Men málsliga er so, at fleirtalssniðið 'sínum' fatar bert um børnini og telur ikki konuna við íf…
Talsamsvar (Jeffrei Henriksen)
Útgivið tann: 05.01.2014
Eitt viðgitið ævintýrsavn verður á føroyskum nevnt "Túsund nætur og ein" ella "Túsund og ein nátt". Vit geva gætur, at í seinna førinum stendur 'nátt' í eintali, tó at tær eru fleiri enn túsund til samans. Hetta rímiliga, tí at í fullu orðingini "Tús…
Les meira »
Føll (Jeffrei Henriksen)
Útgivið tann: 04.01.2014
Tað er ikki altíð líka lætt at hoyra av bendingini, í hvørjum falli eitt orð stendur, við tað at tað mangan ljóðar eins í ymiskum føllum. T.d. eitur tað bæði "hvønnrisa" og "hvørjum risa".
Í fleirtali er í føroyskum sama óbundna orðsnið í øllum navn…
Les meira »
Í fleirtali er í føroyskum sama óbundna orðsnið í øllum navn…
Mát (Jeffrei Henriksen)
Útgivið tann: 03.01.2014
Tá ið navnorð eru svar til spurningar sum nær? hvar? ella hvussu? standa tey í hvønnfalli.
Vit spyrja t.d. "Nær (kemur hann)?" - "Jú, hann kemur sunnudagin", - hvar? "Hon fór tann vegin", hvussu langt? - "Teir róðu ein fjórðing," - hvussu leingi? "T…
Les meira »
Vit spyrja t.d. "Nær (kemur hann)?" - "Jú, hann kemur sunnudagin", - hvar? "Hon fór tann vegin", hvussu langt? - "Teir róðu ein fjórðing," - hvussu leingi? "T…
Kanóntilboð (Jógvan í Lon Jacobsen)
Útgivið tann: 02.01.2014
Ítróttarskrivarin á Sosialinum skrivar 16. desember, at Todi hevur fingið kanóntilboð. Ná, javell. Gjørdist ikki sørt skakkur, ætlar hann nú at gevast við fótbóltinum og fara inn í herin? Tað, sum fekk meg at taka hetta fram, var nú ikki tað drápilig…
Les meira »
Slept upp á fjall (Jógvan í Lon Jacobsen)
Útgivið tann: 01.01.2014
Sosialurin skrivaði við stórum tjúkkum stavum á forsíðuni tann 10. desember: DAMP-børn slept á fjall. Orðingin er ikki røtt. Tað rætta er at siga, at børn verða slept upp á fjall. Hetta kann kanska virka sum óneyðugt smáputl, men at sleppa einum á fj…
Les meira »
Bending av fólkanøvnum (Jógvan í Lon Jacobsen)
Útgivið tann: 31.12.2013
Tey, sum eru um okkara minstu, børnini, hava sjálvandi stóra ávirkan á málburðin hjá børnunum: vøggustovur, barnagarðar, kommunalar og privatar dagrøktarmammur, skúlar, frítíðarskúlar, foreldur o.o. Hesi fólk hava tí alstóra ábyrgd fyri málburðinum h…
Les meira »
Skræða, skrædna (Jógvan í Lon Jacobsen)
Útgivið tann: 30.12.2013
Orðini skræða og skrædna koma við hvørt í bland. Tá ið vit siga skræða, er tað onkur, sum ger tað, men tá ið vit siga skrædna, hendir tað bara, uttan at vit vita hvør ger tað. Vit kunnu skræða okkurt sundur, men vit kunnu ikki skrædna nakað sundur. V…
Les meira »
Jól (Jógvan í Lon Jacobsen)
Útgivið tann: 29.12.2013
Nú upp undir jól hoyrist stundum í barnasendingum eitt nú: nær verður jól ella nær verður tað jól, og eg tími ikki at bíða, til tað verður jól. Men tað er skeivt at benda jól sum eintalsorð, tí tað er fleirtalsorð. Av tí at jól er fleirtalsorð, má sa…
Les meira »
Inn – innar, út - uttar (Marius Staksberg)
Útgivið tann: 28.12.2013
Tað er rættiliga vanligt, at hjáorðið innar verður brúkt við somu merking sum inn, eitt nú Teir fóru innar í húsini heldur enn Teir fóru inn í húsini, t.e. at tað er greitt, at teir vóru uttanfyri og fóru inn. Men í grundini er innar miðstig av inn,…
Les meira »
Eitt hús ella eini hús (Marius Staksberg)
Útgivið tann: 27.12.2013
Summi orð kunnu hava fleirtalssnið, hóast tey merkingarliga eru eintal. Eitt tílíkt orð í málinum hjá okkum, sum við hvørt verður viðfarið sum fleirtalsorð, hóast innihaldið er eintal, er orðið hús. Orsøkin tykist vera, at orðið í eldri máli varð brú…
Les meira »
Talorð + ár (Marius Staksberg)
Útgivið tann: 26.12.2013
Í eldri máli var vanligt, at hvørsfall av navnorðum varð brúkt í sambandi við talorð, og onkur leivd av hesum er eftir í málinum. Eitt nú í sambandi við aldur brúka vit framvegis orðið ár í hvørsfalli, t.d. Hon er sjey ára gomul, og Ein genta á sjey…
Les meira »
Mans ella menn (Marius Staksberg)
Útgivið tann: 25.12.2013
Eins og vanligt var í eldri máli, brúka vit framvegis hvørsfall av orðinum maður eftir talorð. Men her er tað hvørsfall eintal, sum verður brúkt sum fleirtalsorð. Vit siga Ein maður var við bátinum, men Tríggir mans vóru við bátinum. Tað ber sjálvsag…
Les meira »
Dentskipan (Jeffrei Henriksen)
Útgivið tann: 31.10.2013
Ein máti til at leggja dent á ávíst orð ella setningslið er at taka liðin framum í setninginum.
"Sverri ferðaðist nógv í Noregi, tá ið hann var ungur," kann soleiðis verða til "Í Noregi ferðaðist Sverri nógv" ella "Tá ið hann var ungur, ferðaðist Sv…
Les meira »
"Sverri ferðaðist nógv í Noregi, tá ið hann var ungur," kann soleiðis verða til "Í Noregi ferðaðist Sverri nógv" ella "Tá ið hann var ungur, ferðaðist Sv…
Tíðarhjáliður fremstur (Jeffrei Henriksen)
Útgivið tann: 30.10.2013
Einaferð vóru tey løgnu tíðindini at lesa í onkrum blað, at "Eftir at hava sovið rúsin út fylgdi løgreglan monnunum av stað."
Tað mundi ikki vera hetta, ið meint varð, at løgreglan mátti sova rúsin út. Men í hasum setninginum er tað grundliðurin, ið…
Les meira »
Tað mundi ikki vera hetta, ið meint varð, at løgreglan mátti sova rúsin út. Men í hasum setninginum er tað grundliðurin, ið…
Skeiv dentskipan (Jeffrei Henriksen)
Útgivið tann: 29.10.2013
"Komnir úr kirkju verða jólapakkarnir uppbrotnir."
Eg haldi ikki, tílíkt orðalag finst nógv í talaðum máli; har verður heldur sagt í heilum setningum okkurt sum: "Tá ið dreingirnir eru komnir úr kirkju, verða pakkarnir uppbrotnir."
Men í skrift og…
Les meira »
Eg haldi ikki, tílíkt orðalag finst nógv í talaðum máli; har verður heldur sagt í heilum setningum okkurt sum: "Tá ið dreingirnir eru komnir úr kirkju, verða pakkarnir uppbrotnir."
Men í skrift og…
Samanfall (Jeffrei Henriksen)
Útgivið tann: 28.10.2013
Nú taka vit dømið "Eg sá tey". Hesin setningurin kann verða dentskipaður til "Tey sá eg." Ávirkið er tikið framum, og eingin misfatan stendst av tí.
Siga vit harafturímóti, at "tey sóu teir," kann verða verri. Bæði orðini, 'teir' og 'tey', umboða bæ…
Les meira »
Siga vit harafturímóti, at "tey sóu teir," kann verða verri. Bæði orðini, 'teir' og 'tey', umboða bæ…
Tolsøgn (Jeffrei Henriksen)
Útgivið tann: 27.10.2013
Hóast orðaraðið hevur lyndi at festast so, at grundliðurin má standa fremstur, kann vera tørvur á at leggja dent á aðrar setningsliðir, eitt nú ávirki, við at draga tað framum.
Stundum er ein loysn ein heldur klossut umskriving til tolsøgn, um føllin…
Les meira »
Stundum er ein loysn ein heldur klossut umskriving til tolsøgn, um føllin…
Krás (Jógvan í Lon Jacobsen)
Útgivið tann: 26.10.2013
Orðið krás merkir góður matur. Sosialurin hevur í seinastuni skrivað nógv um hundakrás. Men blaðmaður bendir skeivt. Hann sigur, at einki er í vegin við hundakrásinum í Miklagarði. Hann skrivar um útlendskt og týskthundakrás. Men tað er heilt burturv…
Les meira »
Gita (Jógvan í Lon Jacobsen)
Útgivið tann: 25.10.2013
Sjónvarpið hevur havt eina danska sending á skránni nú í seinastuni við heitinum gita og vinn. Gita og vinn eru boðshættir í eintali. Men gita er ikki rættur boðsháttur, tað eigur at vera git og vinn. Sagnorðið gita, eitur í tátíðgitti, og tá ið tátí…
Les meira »
Oyggjarnar (Jógvan í Lon Jacobsen)
Útgivið tann: 24.10.2013
Vanligt er at hoyra, síggja og lesa t.d. eg finni ikki skógvarnir, soleiðis at hvørfalsendingin eisini verður nýtt í hvønnfalli fleirtali. Men tað verður ikki hildið at vera gott mál, og vit royna at tala at, tá ið vit hoyra sagt soleiðis. Nakað anna…
Les meira »
Leggja oyra til (Jógvan í Lon Jacobsen)
Útgivið tann: 23.10.2013
Tað tykist sum at nøkrum útvarpsmonnum dámar sera væl orðingina at leggja oyrað til okkurt, tá ið teir spæla tónleik. Men nógvum lurtarum fellur henda ovurnýtsla fyri bróstið. Fari vinarliga at minna hesar útvarpsmenn á at royna at hugsa um ikki at l…
Les meira »
Báðir (Jógvan í Lon Jacobsen)
Útgivið tann: 22.10.2013
Orðið báðum, sum er bent snið av orðinum báðir, kann ongantíð eita báðu. Ofta hoyra vit og lesa eitt nú: teir báðu stóru flokkarnir, eisini hoyra vit ofta t.d. veljaratølini hjá teimum báðu stóru flokkunum á tingi. Hetta er ikki rætt. Tað má eita tei…
Les meira »
Samsvar millum grundlið og umsøgn (Marius Staksberg)
Útgivið tann: 21.10.2013
Í føroyskum er samsvar millum grundliðin og umsøgnina í tali. Er grundliðurin eintal, má umsøgnin eisini vera eintal, t.d. Hann syngur, og er grundliðurin fleirtal, má umsøgnin vera fleirtal, t.d. Teir syngja. Men við hvørt, tá ið grunliðurin er eitt…
Les meira »
Vælkomin (Marius Staksberg)
Útgivið tann: 20.10.2013
Tað er rættiliga vanligt at hoyra og lesa okkurt sum: Vit bjóða tykkum vælkomin, ella Tey bjóðaðu honum vælkomnan. Men vælkomin eigur at samsvara við tykkum í bending og eigur sum tað at standa í hvørjumfalli heldur enn í hvønnfalli, sum í dømunum om…
Les meira »
Mánaður (Marius Staksberg)
Útgivið tann: 19.10.2013
Eitt orð, sum tykist at vera sera torført at handfara hjá mongum, er orðið mánaður, og tað man vera eins ofta skeivt bent, sum tað er rætt bent. Orsøkin er, at tað kemur í bland við orðið máni, sum flestøll brúka í talu, og sum er vanligt veikt bent…
Les meira »
Tvinnir (Marius Staksberg)
Útgivið tann: 18.10.2013
Við hvørt verður orðið tvinnir brúkt í staðin fyri tvey, kanska tí hildið verður, at tað ljóðar betur. Eitt nú kann verða sagt: Skipið hevur tvinnar manningar í staðin fyri tvær manningar, og: Bókin er í tvinnum pørtum í staðin fyri í tveimum pørtum.…
Les meira »
Annar og næsti (Marius Staksberg)
Útgivið tann: 17.10.2013
Tað tykist at vera torført hjá mongum at skilja millum talorðið annar og lýsingarorðið næsti. Annar er raðtal av tvey og merkir 'nummar tvey í eini røð', t.e. fyrsti, annar, triði o.s.fr. Næsti er sum sagt lýsingarorð og merkir 'tann ella tað, sum er…
Les meira »
At snara og at rura (Jeffrei Henriksen)
Útgivið tann: 16.10.2013
Í seinastuni er íkomin rættiliga stór óvissa um hvønn- og hvørjumfalsnýtslu, helst við orðum, sum kunnu taka bæði føllini aftur at sær.
Sum heild kann her sigast, at við hvønnfalli verður sagt frá heldur meir broyting enn við hvørjumfalli.
"At snara…
Les meira »
Sum heild kann her sigast, at við hvønnfalli verður sagt frá heldur meir broyting enn við hvørjumfalli.
"At snara…
At bróta, reiggja og bregða (Jeffrei Henriksen)
Útgivið tann: 15.10.2013
Har ið sagnorð tekur hvørjumfall, er ávirkið fyri lítlari og ongari broyting aftur ímóti hvønnfalsávirki.
Um vit t.d. bróta okkurt, er tað, ið brotnar, fyri stórari broyting. Sigmundur breyt svørðið; og svørðið nevna vit tí í hvønnfalli. Men at Sjúrð…
Les meira »
Um vit t.d. bróta okkurt, er tað, ið brotnar, fyri stórari broyting. Sigmundur breyt svørðið; og svørðið nevna vit tí í hvønnfalli. Men at Sjúrð…
At bjóða, ynskja og vísa (Jeffrei Henriksen)
Útgivið tann: 14.10.2013
Ávirki verður mangan tikið framum í setninginum og umsøgnin sett í tolsøgn (við "verða, verður, varð" framman fyri sagnorðið). Men alt eftir, um ávirki stóð í hvønnfalli ella í hvørjumfalli, eru málsligu treytirnar ymiskar.
Málningar (hvørfall) vórðu…
Les meira »
Málningar (hvørfall) vórðu…
Avmarkað og óavmarkað (Jeffrei Henriksen)
Útgivið tann: 13.10.2013
Siga vit eitt nú "nakrir dreingir, summir dreingir" ella bara "dreingir," so er einki sagt um, hvørjir ella hvussu mangir teir eru, í øllum trimum dømum er talið á dreingjum óavmarkað.
Í hesum dømunum siga vit, at orðið 'dreingir' stendur óbundið (tí…
Les meira »
Í hesum dømunum siga vit, at orðið 'dreingir' stendur óbundið (tí…
At vaska (Jeffrei Henriksen)
Útgivið tann: 12.10.2013
Tú kanst vaska einum - barni, og tú kanst vaska ein - bil.
Tað liggur avgjørdur merkingarmunur aftanfyri, um smágentan vaskar dukkuni og um mamman vaskar dukkuna.
Tú vaskar barninum um andlitið, og tú vaskar rútin á bilinum.
Her skal eisini verða m…
Les meira »
Tað liggur avgjørdur merkingarmunur aftanfyri, um smágentan vaskar dukkuni og um mamman vaskar dukkuna.
Tú vaskar barninum um andlitið, og tú vaskar rútin á bilinum.
Her skal eisini verða m…
Fyrri hálvleikur (Jógvan í Lon Jacobsen)
Útgivið tann: 11.10.2013
Nógv verður gjørt burtur úr ítrótti í fjølmiðlunum. Ikki er óvanligt at hoyra og lesa orðingar sum eitt nú "Neistin kom á odda tíðliga í fyrsta hálvleiki". Henda orðing letur okkum skilja, at dysturin hevur fleiri enn tveir hálvleikir. Tá ið talan er…
Les meira »
At koma best frá byrjan (Jógvan í Lon Jacobsen)
Útgivið tann: 10.10.2013
Fari at tríva aftur í aftur ítróttarmálið. Mangan verður tikið til í frásøgnum frá dystum, at eitt nú B71 kom ‘best’ frá byrjan. Men tá ið tað sum í hesum føri snýr seg um samanburð millum tvey lið, eiga vit at nýta miðstig og ikki hástig og siga, at…
Les meira »
At tosa ítrótt (Jógvan í Lon Jacobsen)
Útgivið tann: 09.10.2013
Tað tykist gerast alt vanligari at hoyra føroyingar siga eitt nú hetta: Nú vit ‘tosa ferðavinnu’ ella nú vit ‘tosa sjálvstýri’. Á føroyskum tosa vit um ferðavinnu og vit tosa um sjálvstýri. Hetta at siga tosa + hvønnfalsávirki man verða ávirkað úr do…
Les meira »
Um týðiligan og ótýðiligan framburð (Jógvan í Lon Jacobsen)
Útgivið tann: 08.10.2013
Hesir málbitar eru eisini ætlaðir fjølmiðlafólki, tí skulu útvarpsfólkini fáa eina heilsan í morgun. Vanligt er í dagligari talu, at annað av tveimum eins ella næstan eins stavilsum dettur burtur, meðan tað eftirverandi stavilsið verður stavilsisbera…
Les meira »
Lesiframburður (Jógvan í Lon Jacobsen)
Útgivið tann: 07.10.2013
Í gjáramorgunin tosaði eg um ótýðiligan framburð hjá útvarpsfólki. Tað øvuta kemur meira enn so fyri: at upplesarar líkasum gera sær ov stóran ómak við upplestrinum og lata hvørt ljóð koma fram í upplestrinum. Tað er ikki rættur framburður, tá ið lis…
Les meira »
Føroyar vunnu (Marius Staksberg)
Útgivið tann: 06.10.2013
Eg havi fyrr havt frammi í hesum máltátti, at ítróttalið, har navnið er eintalsorð, krevja umsøgn í eintali, sjálvt um fleiri leikarar eru á liðnum, t.d. Celtic vann á Rangers. Er navnið fleirtalsorð, er umsøgnin eisini í fleirtali, eitt núRangers vu…
Les meira »
Eina ferð, tvær ferðir (Marius Staksberg)
Útgivið tann: 05.10.2013
Orðið ferð er vanligt sterkt bent kvennkynsorð og eitur ferðir í hvørfalli og hvønnfalli fleirtali. Í hvønnfalli eitur tað so regluliga eina ferð, tvær ferðir, fleiri ferðir o.s.fr. Men tá ið tað verður brúkt við somu merking sum reis - t.e.eina reis…
Les meira »
Hanga og heingja (Marius Staksberg)
Útgivið tann: 04.10.2013
Tvey sagnorð, sum merkingarliga og formliga minna um hvørt annað, og tí eisini ofta koma í bland, eru hanga og heingja. Men meðan heingja er ávirkandi, er hanga óávirkandi. Og meðan heingja er veikt bent, og bendist m.a hann heingir, teir heingja, ha…
Les meira »
Páskir (Marius Staksberg)
Útgivið tann: 03.10.2013
Jól og páskir eru millum høvuðshøgtíðirnar hjá okkum, og harumframt hava orðini tað í felag, at tey bert eru fleirtalsorð. Men meðan orðið jól er sterkt bent hvørkikynsorð, er orðið páskir sterkt bent kvennkynsorð. Í bundnum hvør- og hvønnfalli eitur…
Les meira »
Einir, einar, eini (Marius Staksberg)
Útgivið tann: 02.10.2013
Orðið ein verður sum kunnugt bent í kyni og falli, t.d. ein drongur, ein genta og eitt barn í eintali, og í fleirtali einir skógvar, einar hosur og eini kort. Har fer neyvan nakar skeivur. Men tá ið tað verður brúkt sum hjáorð við merkingini 'umleið'…
Les meira »
Fyrisetingar (Jeffrei Henriksen)
Útgivið tann: 01.10.2013
Fyrisetingar eru smáorð sum t.d. 'við', 'á', 'hjá', sum vit seta framman fyri navnorð (ella onnur orð við navnorðsvirði): við hond, á fótum, hjá okkum.
Vit siga, at fyrisetingar stýra orðum við at gera av, í hvørjum falli tey skulu standa: um land, f…
Les meira »
Vit siga, at fyrisetingar stýra orðum við at gera av, í hvørjum falli tey skulu standa: um land, f…
Eftir (Jeffrei Henriksen)
Útgivið tann: 30.09.2013
Eftir er ein fyrisetingin, ið stýrir hvønnfalli tá ið sagt verður frá broyttum viðurskiftum ella skifti í umstøðunum: "Eftir vegnum (hvørjumfall) kemur ein maður gangandi." - Men "eftir (ella aftan á) vegin (hvønnfall) kemur ein gøta."
Siga vit, at:…
Les meira »
Siga vit, at:…
Fyri (Jeffrei Henriksen)
Útgivið tann: 29.09.2013
Eisini orðið 'fyri' stýrir hvørjumfalli, har ið eingin broyting er, men hvønnfalli við flyting ella skifti úr eini støðu í aðra. Tú stendur fyri durunum og skumpar kava fyri durunum, men tú mást ikki skumpa kavan fyri dyrnar. Heldur ikki skalt tú sóp…
Les meira »
Við (Jeffrei Henriksen)
Útgivið tann: 28.09.2013
'Við' er ein fyriseting, sum ilt er at greiða.
Námind (men framvegis ikki á sjálvum tí nevnda staðnum) tekur hvønnfall: Hann gongur uppi við ánna. - Hjallurin er áfastur við húsini. - Steyrin stendur niðri við steinin.
Men maðurin stendur við steini…
Les meira »
Námind (men framvegis ikki á sjálvum tí nevnda staðnum) tekur hvønnfall: Hann gongur uppi við ánna. - Hjallurin er áfastur við húsini. - Steyrin stendur niðri við steinin.
Men maðurin stendur við steini…
Hvørsfalsstýring (Jeffrei Henriksen)
Útgivið tann: 27.09.2013
Fyrisetingarnar Millum, til, vegna, innan, uttan stýrdu í gomlum máli bara hvørsfalli. Nú stýra tær alt meir eisini hvønnfalli.
Hvørsfalsstýring hevur hildið sær best í óbundnum navnorðum: til lands, til fjals - og serliga í persónsfornøvnum: til mín…
Les meira »
Hvørsfalsstýring hevur hildið sær best í óbundnum navnorðum: til lands, til fjals - og serliga í persónsfornøvnum: til mín…
Satsa uppá > dúva uppá; innsatsur > avrik (Jógvan í Lon Jacobsen)
Útgivið tann: 26.09.2013
Málbitarnir hesa vikuna eru pilkaðir úr bløðunum. Ofta hoyra vit orðingina at satsa upp á okkurt. Serliga nógv verður tað nýtt í ítróttarmáli. Eitt nú tað ella tað liðið satsar upp á útlendskar leikarar. Tá ið hetta verður tikið fram, er tað tí at he…
Les meira »
Uppstendur (Jógvan í Lon Jacobsen)
Útgivið tann: 25.09.2013
Tað tykist sum um summi blaðfólk hava ov góðan hug til at umseta danskar máliskur orð fyri orð til føroyskt. Men hóast orðini hvørt í sínum lagi eru góð føroysk orð, er ikki vist, at samansetingin er føroysk fyri tað. Eitt blað skrivaði herfyri: tá i…
Les meira »
Glottar (Jógvan í Lon Jacobsen)
Útgivið tann: 24.09.2013
"Føroyski álopsleikarin vísti tó fleiri glottar í spæli sínum". Ítróttarmálið er ofta fylt og kanska eisini ovurfylt við myndburðum ella myndberingum (metaforum). Tú kanst ikki vísa ein glotta. Tað ber bara ikki til. Skuldi orðiðglotti verið nýtt – s…
Les meira »
Navnorðsmál (Jógvan í Lon Jacobsen)
Útgivið tann: 23.09.2013
"Seinni hálvleikur útviklaði seg nærmast bara til at vera ein spurningur um støddina á sigrinum". Hetta var ein beista knortlutur og illa orðaður setningur. Men hann er funnin á prenti. "Seinni hálvleikur útviklaði seg", hetta kundi verið sagt, t.d.:…
Les meira »
Ovfarin av onkrum (Jógvan í Lon Jacobsen)
Útgivið tann: 22.09.2013
Nú eru málbitarnir úr bløðunum skjótt komnir at enda hesa vikuna. Her kemur tann síðsti: "Satt at siga fekk megabeitið eitt ovfarandi gott inntrykk av spælinum". Hetta kann ikki sigast soleiðis. Tað ber bara ikki til. Eingin kann fáa eitt ovfarandi g…
Les meira »
Klombur (Marius Staksberg)
Útgivið tann: 21.09.2013
Útlendska orðið parentes nevna vit á føroyskum klombur. Orðið klombur er hvørkikynsorð, og eitt klombur er annar bogin, vit seta um orð ella setningar, sum vit skjóta inn í ein tekst. Vit seta tó altíð tvey klombur, og saman nevna vit tey eini klombu…
Les meira »
HB og KÍ (Marius Staksberg)
Útgivið tann: 20.09.2013
Nú er føroyska fótbóltskappingin byrjað aftur av álvara, og nógv verður sum vera man røtt um føroyskan fótbólt hesa tíðina. Tvey av fremstu fótbóltsfeløgum okkara eru HB og KÍ, men tað kemur meira enn so fyri, at tey verða nevnd Hå-B og Kå-Í. Hetta e…
Les meira »
Klógv (Marius Staksberg)
Útgivið tann: 19.09.2013
Eitt orð, sum nógv tykjast at hava trupult við at benda, er orðið klógv, kanska serliga í fleirtali, og tað er í fleirtali, orðið verður mest brúkt. Í hvør- og hvønnfalli fleirtali eitur tað kløur /'klø:vur/, tá ið tað er óbundið, t.d. Ketta hevur hv…
Les meira »
Rætt ella skeivt (Jeffrei Henriksen)
Útgivið tann: 18.09.2013
Í einum málteigi sínum í Tingakrossi (teir eru uppafturprentaðir í 53. bindi í Varðanum) finst Marius Johannesen at Jákupi Dahl, sum skrivaði um hin miskunnsama samáriubúgvan og hin illa viðfarna mannin, at samáriubúgvin lyfti honum upp á reiðdýrið h…
Les meira »
Málbroytingar (Jeffrei Henriksen)
Útgivið tann: 17.09.2013
Øll mál broytast meir og minni, sum tíðin líður. Ein høvuðsorsøk er nú ávirkan frá øðrum málum; men eisini har ið ymisk málføri hittast, er málið fyri broytingum, helst so, at bert tað, ið málførini hava felags, verður varðveitt. Nakað tað sama er at…
Les meira »
Hvussu eitur tað? (Jeffrei Henriksen)
Útgivið tann: 16.09.2013
Hvussu eitur 'blíður' á donskum? - Og hvussu eitur 'venlig' á føroyskum? -
Nú er alt vorðið "vinaligt", ikki bara fólk, men eisini amboð, bilar, bátar og hús eru "vinalig".
'Vinaligur' er eitt gott føroyskt orð, men vit eiga eisini onnur orð at skif…
Les meira »
Nú er alt vorðið "vinaligt", ikki bara fólk, men eisini amboð, bilar, bátar og hús eru "vinalig".
'Vinaligur' er eitt gott føroyskt orð, men vit eiga eisini onnur orð at skif…
Týðing (Jeffrei Henriksen)
Útgivið tann: 15.09.2013
Umseting úr einum máli í annað ber ikki til orð fyri orð, heldur ikki setning fyri setning, um væl skal vera. Klassiski týðari okkara, Tróndur Olsen, dugdi. Eitt dømi, sum vert er at greina út í æsir (men stundir ikki eru til her), kann vera hetta úr…
Les meira »
Málslig fyridømi (Jeffrei Henriksen)
Útgivið tann: 14.09.2013
Besti mátin at ogna sær vakurt mál og málburð er at hava góð fyridømi.
Við tað at málsliga støðið verður lagt alt fyri eitt, sum barn verður borið í heim, ræður um, at tosað verður blídliga við og uttan um barnið og at hildið verður fram við vøkrum…
Les meira »
Við tað at málsliga støðið verður lagt alt fyri eitt, sum barn verður borið í heim, ræður um, at tosað verður blídliga við og uttan um barnið og at hildið verður fram við vøkrum…